Im dzieci stają się starsze i więcej zaczynają rozumieć, tym częściej jako rodzic zastanawiasz się nad swoim stanowiskiem względem ustosunkowania się do złego i dobrego zachowania swojego podopiecznego. Karać złe uczynki czy nagradzać dobre? Jak to wpłynie na jego życie? Jakiego człowieka wychowasz? Jak zrobić to dobrze? Dylemat “marchewki i kijka” to złożona kwestia, dlatego warto podjąć świadomą decyzję. Psychologia behawioralna to kierunek badający biologiczną stronę człowieka w zakresie metod naukowych.
Początek behawioryzmu ma swój początek w postaci Iwana Pawłowa, który - przeprowadzając słynne eksperymenty na psach - stworzył jedno z najpopularniejszych pojęć psychologicznych - warunkowanie klasyczne. Jest to forma uczenia się, która polega na wykształceniu odruchu bezwarunkowego na dowolny obojętny bodziec towarzyszący bodźcowi bezwarunkowemu. W eksperymencie Pawłowa odruchem bezwarunkowym było ślinienie się wywołane jedzeniem (bodźcem bezwarunkowym), którego rosyjski naukowiec poprzedził dźwiękiem dzwonka (bodźcem obojętnym). Wielokrotnie powtarzana procedura uwarunkowała odruchy ślinienia się psa jako reakcję na sam dźwięk. Ten eksperyment stał się podstawą dalszych odkryć behawiorystów, którzy w następnych latach zajęli się również kwestią kary i nagrody w kontekście naturalnych i biologicznych zachowań człowieka.
Istotą badań behawiorystów - Burrhusa F. Skinnera, Edwarda Tolmana czy Edwarda Thorndike’a - stała się modyfikacja częstości określonych zachowań poprzez stosowanie kar i nagród, które miały wpływać na prawdopodobieństwo wystąpienia danego postępowania.
E. Thorndike zauważył i opisał “prawo efektu” na podstawie badań nad kotami próbującymi wydostać się z klatki, które w skrócie da się sprowadzić do prostego stwierdzenia, iż niektóre skutki naszych zachowań wzmacniają reakcję, a niektóre je hamują (wygaszają).
Z kolei B. F. Skinner zwrócił uwagę na kwestię czynników (konsekwencji), które najsilniej wpływają na bezpośrednie zachowanie. Eksperyment - znany jako “skrzynka Skinnera” - umożliwił wyprowadzenie wniosków, że wszelka reakcja, która zostanie wzmocniona, ma tendencje do powtarzania się, natomiast brak wzmocnienia sprawia, że stopniowo zanika, co może oznaczać, iż brak nagrody staje się w pewnym sensie karą. Słowem: Skinner sądził, że należy nagradzać, nie karać.
Nagroda następująca po danym zachowaniu zdecydowanie zwiększa prawdopodobieństwo jego ponownego wystąpienia (to wzmocnienie pozytywne), zaś usunięcie kary jest negatywną wersją nagrody, aczkolwiek również skuteczną. Podobnie wygląda kwestia kary, która może być dla dziecka negatywną konsekwencją (na przykład w klasycznej postaci dziś zakazanych klapsów) bądź odebraniem jakiegoś dobra (np. komputera czy telefonu).
Warto zwrócić uwagę na efekt wygaszania, czyli efekt zaprzestania podawania wzmocnienia. Oznacza to, że kiedy nagradzasz za coś swoją pociechę i w pewnym momencie przestaniesz, odbierze ona twoje postępowanie jako karę - czego widocznym przykładem może być regularne dawanie dziecku pieniędzy za dobre oceny. Według badań o wiele lepszą alternatywą jest sporadyczne wzmacnianie, a więc nie za każdym razem. Wytworzy to reakcję odporną na wygaszanie.
Karanie podopiecznych odchodzi powoli w zapomnienie, chociaż bardziej tradycjonalistyczne rodziny cały czas praktykują ten sposób wychowywania. Ważne są oba aspekty i pewna równowaga, lecz warto zdać sobie sprawę, iż brak kar nie wpłynie negatywnie na dziecko w tak dużym stopniu, jak brak nagród. W sercu każdego z nas istnieje potrzeba docenienia, nie zapominaj o tym i pokazuj dziecku (sporadycznie oczywiście), że jest zdolne i warte uznania. Szczególnie w trakcie zawodów sportowych i turniejów dziecięcych nagródź je medalami dla dzieci z prawdziwego zdarzenia!
